Dit is mijn eerste column voor Checkpoint Magazine, geschreven in juli 2007 en een maand later gepubliceerd.

 

Vijandbeelden

De manier om je eigenbelang of opvatting van de werkelijkheid te verdedigen, is een vijand creëren, iets of iemand waar je bang voor moet zijn en die je mag haten. Het liefst onzichtbaar en ver weg, achter een IJzeren Gordijn of in Irak. Met betrekking tot Irak en Saddam Hoessein: Het eerste wat in een oorlog sneuvelt is de waarheid. Collin Powells toespraak voor de VN in 2003 was een sterk staaltje acteerwerk en beeldvorming. Mijn gedachten gaan uit naar de coalitietroepen die daar nu als schaakstukken worden opgeofferd voor een vijand die niet bestaat. En natuurlijk de Irakese bevolking. Ondertussen gaan de contracten voor wederopbouw allemaal naar Westerse bedrijven. Dank u, oh nobele bevrijder...

We leven in een angstcultuur. Ik denk omdat we in ons hart weten dat we veel te verliezen hebben. We zijn cellen in een lichaam en net als een lichaam duldt een samenleving geen indringers. Op allerlei niveaus is er een voortdurende ideologische en sociaal-economische strijd gaande. En als het geen weapons of mass destruction zijn dan zijn het wel gewelddadige computerspelletjes, televisieprogramma's, rock 'n' roll muziek, kut-Marokkanen, een niet sprankelende vaat, te kleine borsten, rimpels, asielzoekers, niet de juiste merkkleding, brandend maagzuur of economische supermacht China die ons zogenaamde recht op geluk bedreigen.

Het Westen heeft zijn eigen levensstandaard tot norm uitgeroepen, ook al is die wereldwijd veruit in de minderheid. Dan vind ik het niet zo gek dat anderen het op een gegeven moment komen halen als er niet gedeeld wordt of daar tegen ageren omdat hun eigen cultuur en normen- en waardenstelsel tenietgedaan dreigen te worden. Maar maakt ze dat tot vijand? Overal is de eigen groep de maat der dingen en om de ander zo anders en bedreigend mogelijk te doen lijken en zelf zoveel mogelijk medestanders te winnen, is die maat vaak een zwartwitte middelmaat gebaseerd op dogma’s, leugens en halve waarheden.

Ergens in India leefden ooit vier stammen. De eerste stam leefde van de landbouw, de tweede stam maakte gebruiksvoorwerpen, de derde leefde van de veeteelt en de vierde produceerde niks. Iedereen leefde in harmonie met elkaar, de drie producerende stammen ruilden onderling hun goederen en alle drie stonden ze een deel van hun opbrengsten af aan de vierde stam, die dus niets tastbaars produceerde maar wel de machtigste was: het waren de tovenaars. Hun directe verbinding met de goden bezorgde de andere stammen een goede oogst en beschermde tegen ziektes en ongeluk. De mensen waren doodsbang en stonden bibberend grote delen van hun goederen en opbrengst af om de onzichtbare vijand op afstand te houden. En mocht het onverhoopt toch mis gaan, tja… Dan hadden ze niet hard genoeg gebeden of te weinig afgestaan.

Het creëren van vijandbeelden en scheppen van angst is big business en een goed machtsmiddel. Snelle reclamejongens, politici en religieuze leiders overal ter wereld weten dat maar al te goed. Maak mensen bang en roep dat jij de oplossing hebt. En als die oplossing niet werkt dan is daar vast wel een zondebok voor aan te wijzen. De vijand is overal maar volgens mij is het meeste symptoombestrijding.

Aleksander Solzjenitsyn - zelf door Stalin tot vijand bestempeld en tot 8 jaar werkkamp en levenslange verbanning veroordeeld - schreef ooit: "Bestonden er maar ergens slechte mensen die niks anders deden dan slechte daden begaan. En was het maar zo gemakkelijk dat we die alleen maar van de rest van ons hoefden te scheiden en te vernietigen. Maar de scheidslijn tussen goed en kwaad loopt door het hart van elk mens. En wie is er nou bereid om een deel van zijn eigen hart te vernietigen?"